Waarom moeten mannen na seksueel contact met een man 12 maanden wachten met bloed geven?

Dat doen we niet. Geaardheid speelt op geen enkele manier een rol. Dit uitstelbeleid is niet op de seksuele voorkeur van mensen gebaseerd. Wél op seksueel gedrag. In de donorvragenlijst staat: ‘Hebt u ooit als man seksueel contact gehad met een andere man? Zo ja, wanneer voor het laatst?’. We verwijzen dus niet naar de geaardheid van mensen die willen donoren.

In dit dossier gaat het over gedrag. Niet over geaardheid.

Ja, 6 tot 10 % van de mannen die seks hebben mannen blijkt hiv-positief. Dat is 67 keer meer dan mannen die geen seks hebben met mannen.

Nee, wat we doen is in ons veiligheidsbeleid rekening houden met alle vormen van risicogedrag. En die risico’s worden bepaald door wetenschappelijke statistieken. Niet door veronderstellingen.

Met een vragenlijst peilen we bij kandidaat-donoren naar alle risico’s die de gezondheid van donor of patiënt in gevaar zouden kunnen brengen. Vragen rond seksueel gedrag horen daar dus bij.

En in geval van zo’n risicogedrag vragen we donoren om tijdelijk geen bloed te geven. Het maakt niet uit of dat nu met reizen, tatoeëring, medische of seksuele handelingen te maken heeft. Bij elk risico is een uitsteltermijn bepaald die wetenschappelijk in verhouding is met het risico. De uitsteltermijn van 12 maanden geldt niet alleen voor mannen die seks hebben met mannen. Die geldt voor élk gedrag dat statistisch gezien een hoger risico geeft op het oplopen van een infectieziekte (door bloed overdraagbaar).

Wetenschappelijke cijfers bepalen de lijst van risicosituaties. Die lijst is uiteraard niet gebaseerd op een waardering van een groep mensen.

Veel homoseksuele mannen vrijen veilig. Veel homoseksuele mannen zijn monogaam. Dat weten wij. We begrijpen dan ook alle emoties rond het gevolg in de praktijk dat veel homoseksuele mannen op die uitstelregel botsen. Het leidt wel eens tot teleurstelling, boosheid en frustratie. Bij mensen die uit solidariteit heel graag bloed zouden geven. Daar zijn we ons van bewust. Helaas kan het niet anders.

Ten eerste kan een arts onmogelijk voor elke donor nagaan of hij of zij veilig vrijt. Een uitsluiting van 12 maanden is een strenge en zeer voorzichtige maatregel. Hij is weliswaar duidelijk. Gelijk voor iedereen die een verhoogd risico loopt. En hij bereikt het belangrijkste doel: het veiligst mogelijke bloed voorzien voor patiënten.

Ten tweede ligt het risico op een niet-ontdekte hiv-besmetting binnen een monogame homoseksuele relatie meer dan 50 keer hoger dan in een heteroseksuele relatie (bron: Hoge Gezondheidsraad, 2016).

Het is geen discriminatie omdat geaardheid geen rol speelt. Het gaat dus enkel en alleen om seksueel risicogedrag. Zo mogen bijvoorbeeld lesbiennes wel bloed doneren, wanneer ze zoals alle donoren aan de gezondheidsvoorwaarden voldoen. We stellen iedereen die bloed wil geven dan ook dezelfde vragen.

Bovendien oordeelde het Grondwettelijk Hof in 2019 dat de uitstelperiode proportioneel is. Dat wil zeggen dat de maatregel in correcte verhouding staat tot het risico voor de patiënt die een bloedtransfusie ondergaat. Patiënten die regelmatig bloedtransfusies krijgen (zoals hemofiliepatiënten) roepen dan ook zelf op om het beleid rond donorselectie niet te baseren op politieke of sociale beschouwingen. Wél op risicoanalyses. Stel dat je zelf ooit bloed moet krijgen: dan wil je bloed dat zo veilig mogelijk is.

Toch wel. We testen al het bloed op hiv. Maar er blijft een periode waarin we hiv (of andere via bloed overdraagbare ziekteverwekkers) nog niet kunnen zien in bloed. Ook niet met een test. Dat heet de vensterperiode.

Daarom is de vragenlijst voor donoren een belangrijke extra bescherming. De lijst alleen al zorgt ervoor dat er 35 keer minder hiv voorkomt in het bloed dat we afnemen dan in het bloed van de hele bevolking.

Bij mannen die seks hebben met mannen komen ook andere infectieziekten, zoals syfilis en hepatitis C, vaker voor. Zo wordt 88 % van de syfilisgevallen vastgesteld bij hen.

Veilig bloed is dus een combinatie van meerdere maatregelen. Donorselectie aan de hand van de vragenlijst is er één van. Labotesten en pathogeenreductie zijn de andere twee beschermingslagen. Alle drie zijn ze niet perfect. Maar samen bieden ze een heel hoog niveau van bescherming.

In de beginperiode van een hiv-infectie heeft de persoon die de besmetting opliep nog geen antistoffen ontwikkeld. Ook zijn er dan nog maar lage hoeveelheden van het virus aanwezig in het bloed. Daardoor is de infectie in die zogenaamde vensterperiode nog niet detecteerbaar door de labotesten. Bij een bloedtransfusie worden natuurlijk grote hoeveelheden bloed van een donor geïnjecteerd. Daardoor is het voor de patiënt die het bloed krijgt helaas 1 van de meest besmettelijke situaties denkbaar. In zo'n situatie worden dus zelfs zeer lage hoeveelheden virus relevant.

Met de huidige teststrategieën in België duurt de vensterperiode (waarin een nieuwe hiv-infectie nog niet gedetecteerd kan worden) enkele weken. Het kan ook sterk verschillen van persoon tot persoon. Daarnaast kunnen bepaalde factoren – zoals co-infectie met hepatitis C of het gebruik van PrEP – de vensterperiode verlengen. Tot slot is de vensterperiode slechts 1 van de vele redenen die ervoor kunnen zorgen dat een hiv-infectie niet gedetecteerd wordt. Iemand kan bijvoorbeeld besmet zijn met een variant van het virus die (nog) niet herkend wordt.

Hiv breekt stap voor stap het afweersysteem van je lichaam af. Dat systeem beschermt een gezond persoon tegen allerlei virussen en bacteriën. Het spreekt voor zich dat als dat afweersysteem aftakelt je dan verschillende symptomen en klachten krijgt. Als het zodanig verzwakt is dat je lichaam zichzelf bijna niet meer kan beschermen, dan noemen we dat aids. Daarbij kan je sterven aan infecties die bij gezonde personen geen probleem vormen.

Ja, daarom vragen we hen ook te wachten met bloed geven bij risicosituaties.

Wie liegt, stelt zijn eigen wens om bloed te geven boven de veiligheid van andere mensen die het bloed ontvangen. Daarom proberen we goed uit te leggen waarom onze selectiecriteria zijn wat ze zijn. En waarom het zo belangrijk is om eerlijk te zijn.

Wanneer een donor na de test hiv-positief blijkt te zijn, gaan we met hem of haar het gesprek aan. Uit die gesprekken komen deze risico’s als belangrijkste naar voor: het verkeerd inschatten van het eigen risicogedrag, het niet waarheidsgetrouw invullen van de medische vragenlijst en het niet kennen van het risicogedrag van de partner.

Via onze donorzelftest kunnen donoren vooraf checken of ze bloed mogen geven. Bij een bloedinzameling informeren we donoren over de overdracht van besmettingen via bloedtransfusie. En vlak voor het doneren is er een gesprek met een arts.

Bovendien krijg je bij elke donatie een postdonatie donorkaart. Daarmee kan je ons anoniem bereiken wanneer je donatie toch niet bruikbaar is omwille van een risicosituatie. Want mensen verzwijgen wel eens dat ze geen bloed mogen geven door sociale druk. Bijvoorbeeld wanneer een persoon die is vreemdgegaan samen met zijn partner bloed gaat geven.

Mensen kunnen besmet zijn zonder symptomen te hebben. Dat heet de vensterperiode. Als iemand doneert binnen die vensterperiode, kunnen we een infectie niet opsporen. Dan is de kans niet uitgesloten dat de patiënt die het bloedproduct toegediend krijgt, een besmet bloedproduct ontvangt. Meld daarom elke mogelijke risicosituatie.

Ja, in al die gevallen is dat vanwege een gedrag dat de statistisch gezien de kans op een via bloed overdraagbare infectie vergroot. Bij elk risico is een uitsteltermijn bepaald die wetenschappelijk in verhouding is met het risico. Dat varieert dus van risico tot risico. Wetenschappelijke cijfers bepalen de lijst van die risicosituaties. Raadpleeg hier de lijst met alle situaties.

Elk land bepaalt zijn eigen uitstelbeleid in z'n wetgeving. En die wetgeving is – naast op wetenschappelijke inzichten – ook gebaseerd op politieke keuzes. Landen die versoepeld hebben, nemen in ieder geval een hoger risico op besmet bloed, waarover weinig gecommuniceerd wordt. Op basis van modellen maken ze de inschatting dat het extra risico dat ze erdoor nemen acceptabel is. Maar: wetenschappelijke evidentie is er daarvoor nog niet.

Voor Rode Kruis-Vlaanderen primeert het recht van elke patiënt op veilig bloed. Wij vertrekken vanuit de wetenschappelijke gegevens. En op basis daarvan blijft het onze conclusie dat het – met de wetenschappelijke kennis van vandaag – nog te vroeg is om voor bloeddonaties van mannen die seks hebben met mannen te versoepelen naar 4 maanden uitstel.

Nee, wij gaan omwille van bloedveiligheid uit van de biomedische feiten en niet van sociologische beschouwingen. Mochten we versoepelen, dan zouden we ook de vragenlijst een stuk explicieter en strenger moeten maken. En dan zouden we waarschijnlijk meer donoren verliezen dan nieuwe verwelkomen.

Ondanks de sterk hiv-remmende effecten, sluit de medicatie het risico op besmetting via bloed niet uit. Bij een bloedproduct kan een heel lage, niet detecteerbare virale lading zorgen voor een besmetting bij een verzwakte patiënt. Bovendien maakt het gebruik van P(r)EP onze labotesten minder betrouwbaar. Een eventuele hiv-besmetting van een donor die P(r)EP neemt, kunnen we niet altijd detecteren. Bloed geven terwijl je deze medicatie gebruikt, is dus niet 100 % veilig voor de patiënt. P(r)EP beschermt ook niet tegen andere soa’s die via bloed kunnen worden overgedragen.

We baseren onze veiligheidsmaatregelen altijd op wetenschappelijk onderzoek. Cijfers tonen aan dat een verhoogd risico (meer dan 50 keer hoger) op hiv het meest aanwezig is bij mannelijke donoren die minder dan 1 jaar geleden seks hadden met een man.

Die uitstelperiode verkorten? De wetenschap biedt ons geen zekerheid dat die verkorting het aantal donoren met infectie niet zou verhogen. Dat maakt dat een verkorting dus meer risico op onveilig bloed meebrengt.

Er is ook het recht van elke patiënt op het veiligst mogelijke bloed. De afweging tussen beide? Dat is er een die onze politici maken.

Hoewel wij ons heel goed bewust zijn van deze gevoelige kwestie, mogen we nooit vergeten wat het doel is van een bloedinstelling. Dat is veilig bloed voorzien om patiënten te redden.

Moeders na een moeilijke bevalling, kindjes met leukemie, patiënten met stollingsproblemen ... Voor hen moeten we de kans om besmet bloed te krijgen proberen uit te sluiten. Daarom kiezen we voor de grootste voorzichtigheid.

Ja. Dit gaat voor alle duidelijkheid om een federale wet. De overheid heeft die in 2017 geëvalueerd en aangepast. Sindsdien is een uitsteltermijn van 1 jaar van kracht voor het geven van bloedproducten na verschillende vormen van seksueel gedrag - niet alleen seks tussen mannen - die een verhoogd risico inhouden op het oplopen van via bloed overdraagbare infecties.

Voor die beslissing werd een debat georganiseerd met belangengroepen: patiëntenvertegenwoordigers, holebiverenigingen, Unia, Hoge Gezondheidsraad, WIV, academici en bloedinstellingen. Daar werd ook de wetenschappelijke info door de Hoge Gezondheidsraad gepresenteerd.

Onze rol is tweeledig. Langs de ene kant zijn we een van de bloedinstellingen in België die bloedproducten verzamelen. Daarbij werken we dus in de praktijk binnen het kader van de bloedwetgeving. Die wetten worden gemaakt door het federale parlement.

Omdat we natuurlijk dag in dag uit bezig zijn met bloedproducten en onze activiteiten sterk wetenschappelijk onderbouwen, hebben we een zekere expertise opgebouwd. Daar doet de overheid wel eens beroep op wanneer de bloedwetgeving wordt geëvalueerd. Of als er vragen over zijn.

Neen, onze inschatting is dat het minder dan 1 % bijkomende donoren zal opleveren. Bovendien zullen extra intieme vragen over seksueel gedrag het aantal donoren wellicht zelfs eerder doen dalen. Dus het is de vraag of die kleine stijging die daling zou compenseren.

Je mag er zeker van zijn: als we bepaalde maatregelen zouden kunnen versoepelen – met garantie op even veilig bloed – dan zouden we daar vanuit Rode Kruis-Vlaanderen zeker voor pleiten. Maar de uiteindelijke beslissing ligt altijd bij de overheid. Wij spelen daarin een adviserende rol. En het belangrijkste: dit zijn geen beslissingen waarbij je over 1 nacht ijs mag gaan. Je hebt het over de veiligheid van bloed voor patiënten. Hun leven kan ervan afhangen. Versoepelingen moeten volgens ons dus altijd voldoende wetenschappelijk onderbouwd zijn.

Natuurlijk niet. De overheid is de wetgever en Rode Kruis-Vlaanderen volgt altijd de wetgeving. Daarom gaan we ons nu richten op de gesprekken met de overheid over de flankerende maatregelen bij deze wetswijziging. Daar is in de commissie ook al over gesproken. Die flankerende maatregelen zijn cruciaal om de veiligheid van het bloed te kunnen garanderen. En dat is voor ons de absolute noodzaak en prioriteit: het recht van de patiënt op veilig bloed. Dat moet altijd gewaarborgd blijven. Lees het nieuwsbericht.

In grote lijnen komen die hierop neer:

• De overgang naar individuele genomische screening (ID-NAT) van de bloedstalen. In mensentaal: elk bloedstaal apart testen voor hiv en het hepatitis B en C-virus, in plaats van per pool van 6 bloedstalen. Apart testen is immers gevoeliger dan in pool testen.
• Meer doorgedreven bevraging door de collecte-artsen tijdens de donorselectie. Daardoor zal de donorselectie meer tijd in beslag nemen en zullen er dus veel meer artsen nodig zijn voor hetzelfde aantal donaties.
• Het zoeken naar een alternatief voor de huidige mobiele bloedcollectes. De doorgedreven bevraging over het seksuele gedrag van een donor vraagt namelijk een setting met meer privacy, zoals afgesloten artsencabines. Een heel aantal van de huidige mobiele collectes kunnen die niet garanderen. Een eventuele overstap naar vaste collecteplaatsen wordt bovendien een immense logistieke uitdaging met een reëel risico op bloedtekorten. Want de mobiele collectes zijn momenteel goed voor zo’n 85 procent van de volbloeddonaties. Daarbij is het ook onduidelijk of alle donoren bereid zijn grotere afstanden af te leggen voor hun bloedgift.

We hebben ons huiswerk gemaakt naar aanleiding van de wetswijziging. We zijn genoodzaakt om erover in gesprek te gaan met de overheid. De bovenstaande 3 flankerende maatregelen (onder andere) zullen extra financiering vereisen. Concrete cijfers kunnen we momenteel nog niet geven omdat de gesprekken met de overheid nog lopen. Maar het staat vast dat de wetswijziging (in voege vanaf 1 juli 2023) een budgettaire consequentie zal hebben als we de veiligheid van het bloed willen blijven garanderen.

Het gaat om een federale wet die de overheid in 2017 geëvalueerd en aangepast heeft. Tot dan was er namelijk een definitieve uitsluiting voor donatie na seksuele contacten met een hoog risico op het oplopen van hiv. Sind 2017 is een uitsteltermijn van 1 jaar van kracht voor het geven van bloedproducten na verschillende vormen van seksueel gedrag - niet alleen seks tussen mannen - die een verhoogd risico inhouden op het oplopen van via bloed overdraagbare infecties. Voor die beslissing werd een debat georganiseerd met belangengroepen: patiëntenvertegenwoordigers, holebiverenigingen, Unia, Hoge Gezondheidsraad, WIV, academici en bloedinstellingen. Daar werd ook de wetenschappelijke info door de Hoge Gezondheidsraad gepresenteerd.

De aanleiding van de herziening in 2017 was o.a. een arrest uit 2015 van het Europees Hof van Justitie. Daarin werd geoordeeld dat de toenmalige levenslange uitsluiting na seksueel hoogrisicocontact niet meer evenredig was met het beoogde doel: de bescherming van de veiligheid van bloedproducten. Dat in het licht van de geëvolueerde wetenschappelijke kennis en epidemiologie qua hiv-infecties, de verbeterde testtechnieken en de evolutie van virusinactivatie-technieken. En belangrijk: die versoepeling werd toen ondersteund door onderzoek uitgevoerd door Rode Kruis-Vlaanderen (Systematic review, De Buck et al.)