De correlatie tussen voedselveiligheid en conflicten: de vicieuze cirkel uitgelegd

Vandaag, op 16 oktober, is het Wereldvoedseldag, een dag waarop we aandacht vragen voor voedselzekerheid in de wereld.

Wat is voedselzekerheid?

Voedselzekerheid bestaat wanneer iedereen, te allen tijde, fysische en economische toegang heeft tot voldoende, veilig en voedzaam voedsel dat tegemoet komt aan hun dieetbehoeften en voedselvoorkeuren voor een actief en gezond leven.[1] Vandaag bestaan er echter nog veel situaties van voedselonzekerheid, waarbij een aanzienlijk deel van de wereldbevolking onvoldoende toegang heeft tot voedsel. Voedselonzekerheid wordt weleens gelinkt aan conflictsituaties. Maar hoe zit die link nu precies in elkaar? En waarom wordt ernaar verwezen als een vicieuze cirkel?

De vicieuze cirkel

Volgens de Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) leiden gewapende conflicten vaak tot voedselonzekerheid. Cijfers van het World Food Programme (WFP) tonen dit ook aan. Zo bevindt 60% van de mensen die honger lijden zich in conflictgebieden. Tien van de dertien belangrijkste voedselcrisissen op dit moment zijn gedreven door conflicten.

De link tussen honger en conflicten kan dus niet ontkend worden. In 2018 stemde de VN Veiligheidsraad unaniem een resolutie (2147) waarbij de directe en indirecte impact van conflicten op voedselzekerheid werd vastgesteld. De directe impact volgt uit de noodgedwongen verplaatsingen en de vernietiging van voedselvoorzieningen en reserves door het geweld. Een indirecte impact vloeit voort uit de verstoring van voedselsystemen en markten, met prijsstijgingen en/of een dalende koopkracht tot gevolg.

Het kan echter ook omgekeerd. Sommige bronnen stelden reeds vast dat voedselonzekerheid ook een impact kan hebben op conflicten. Voedselonzekerheid kan als accelerator bijdragen tot het ontstaan van een conflict. Stijging van de voedselprijzen kunnen bijvoorbeeld, als bijkomende factor, leiden tot sociale onrust, protesten, geweld en zelfs gewapende conflicten. Hierdoor wordt de correlatie tussen voedsel en conflicten beschouwd als een vicieuze cirkel.

Een concreet voorbeeld waar de toegang tot voedsel beperkt wordt door conflict is Jemen, waar 66% van de bevolking onvoldoende toegang heeft tot voedsel.

Toegang tot voedsel onder het internationaal humanitair recht

Onder het internationaal humanitair recht bestaan verschillende bepalingen die de toegang tot voedsel voor de bevolking garanderen. Dit recht wordt op twee manieren verzekerd:

• enerzijds geldt een uitdrukkelijk verbod op het gebruik van uithongering als methode van oorlogsvoering;
• anderzijds geldt het verbod om de burgerbevolking te onthouden van levensnoodzakelijke middelen.

Uithongering als methode van oorlogsvoering houdt in dat men de burgerbevolking opzettelijk de levensnoodzakelijke goederen ontzegt, bv. door belegering van een stad waarbij men de burgerbevolking niet toelaat de stad te verlaten of hulpgoederen niet toelaat voor de bevolking in nood. Dit verbod geldt zowel in niet-internationale als internationale gewapende conflicten.

Ook in verband met bezette gebieden bestaan er specifieke regels omtrent voedselveiligheid. De belangrijkste regel is dat de bezetter de bevoorrading van voedsel voor de burgerbevolking moet garanderen en indien deze hiertoe niet in staat is, moet de bezettende mogendheid de ongehinderde hulpverlening door neutrale en onpartijdige humanitaire organisaties toelaten.

Hoe zit het dan met de bestraffing van mogelijke schendingen? Onder het Statuut van het Internationaal Strafhof is het opzettelijk uithongeren van de bevolking een oorlogsmisdaad in internationaal gewapende conflicten. Het Statuut voorziet dit nog niet voor niet-internationale gewapende conflicten, al kan een daad die leidt tot uithongering mogelijk ook op een andere manier bestraft worden, bv. door het verbod op rechtstreekse aanvallen op humanitair personeel.

Dit blogbericht werd mede geschreven door Justine Van Edom.